ارتباط هلیکوباکترپیلوری با سایر بیماری‌ها

هلیکوباکتر و زخم اثنی‌عشر

در 73 درصد از بیماران مبتلا به زخم دوازدهه حضور هلیکوباکتر توسط تست بیوپسی اوره آز تأیید شده و تنها در 23 درصد از بیماران مبتلا، هلیکوباکتر گزارش نشده است. تحقیقات نشان می‌دهد که آلودگی با هلیکوباکتر در معده می‌تواند مستقیماً موجب رشد زخم‌های اثنی‌عشر شود.

هلیکوباکتر و زخم معده

در اکثریت قریب به اتفاق زخم‌های معده می‌توان هلیکوباکتر را دید. در واقع ضعف لایه مخاطی محافظت کننده معده توسط هلیکوباکتر می‌تواند زمینه ساز بروز زخم معده محسوب شود. البته استفاده از داروهای غیر استروئیدی غیر التهابی موجب عدم تشخیص هلیکوباکتر و پنهان شدن آن می‌گردد.
برای شناخت دقیق عامل ایجاد کننده زخم معده می‌بایست بیوپسی کاملی از مخاط معده تا زخم مذکور در یک محل معین صورت پذیرد. بیوپسی در هنگام خونریزی معده به سبب حضور خون انجام ناپذیر یا سخت می‌باشد. تست بیوپسی اوره آز عموماً در چنین مواردی استفاده می‌شود با این حال استفاده از داروهای ضد زخم می‌تواند با این تست تداخل داشته باشد.
در کسانی که سابقاً مبتلا به زخم معده بوده‌اند، استفاده از آندوسکوپی یا رادیولوژی و در کنار آن‌ها تست سرولوژی برای شناخت هلیکوباکتر الزامی است.
زخم‌های معده در 60 تا 80 درصد موارد آلودگی به هلیکوباکتر قابل مشاهده‌اند.

فیلم : آندوسکوپی در تشخیص زخم های گوارشی

هلیکوباکتر و سرطان معده

سرطان معده مرتبط با حضور هلیکوباکتر شناخته شده است. البته این بدان معنا نیست که هر کس مبتلا به هلیکوباکتر بود لزوماً به سرطان معده دچار می‌شود اما حضور هلیکوباکتر درمان نشده زمینه ساز ابتلا به سرطان معده خوانده شده است. در عین حال نژادهای زرد پوست ساکن چین و ژاپن جزء نژادهای مستعد به ابتلا به سرطان معده شناخته شده‌اند.
هنگامی که غذا جویده و بلعیده می‌شود از مری عبور کرده و سپس وارد قسمت فوقانی و حجیم معده شده، در معده مواد غذایی توسط شیره معده (که مرکب از آنزیم‌های هضم کننده و اسید هیدروکلریک است) شکسته می‌شوند و در عین حال میکرو ارگانیسم‌های وارد شده به بدن توسط شیره مذکور از بین می‌روند.
لازم به ذکر است که روزانه درون معده با حدود نیم گالن عصاره معده شستشو داده شده و در واقع معده محلی استریل و کاملاً بدون میکروب می‌باشد.
جهت محافظت ماهیچه‌های عضلانی معده در مقابل تخریب توسط شیره بسیار قوی معده، لایه مخاطی ضخیمی درون معده به وجود آمده است.
بلع موادی همچون داروهای ورم مفاصل، ایبوپروفن، آسپیرین و الکل لایه مخاطی معده را در برخی نقاط تخریب کرده و همین امر سبب زخم شدن سلول‌های لایه اپیتلیوم موجود در زیر موکوس می‌گردد. عواملی همچون کورتیکو استروئیدها، سیگار کشیدن و استرس موجب تشدید دردهای معده می‌گردند.
مهم‌ترین عامل جهت ایجاد زخم معده باكتري هلیکوباکترپیلوری شناخته شده است. هلیکوباکترپیلوری باکتری است مارپیچی شکل، گرم منفی، کم هوازی، تاژکدار و متحرک. همان طور که بیان شد هلیکوباکترپیلوری باکتری است گرم منفی بنابراین حضور آن را می‌توان توسط رنگ آمیزی گرم به اثبات رساند.
همان طور که ذکر شد مهم‌ترین عامل در ایجاد زخم و التهابات معده‌ای، هلیکوباکتر می‌باشد. هلیکوباکترپیلوری می‌تواند با استقرار در بخش آنتروم (بخش انتهایی معده با ماهیچه‌های ضخیم و قوی) سبب عفونت طولانی مدت این ناحیه شود. در واقع تنها باکتری که می‌تواند در محیط خشن معده و در مقابل حضور شیره معده زندگی و رشد نماید، هلیکوباکترپیلوری می‌باشد.
این باکتری با استفاده از غذا یا آب آلوده از راه دهان وارد معده شده و کافی است یک بار بتواند در موکوس معده پنهان شود. در این حال باکتری مذکور در لایه مخاطی معده مستقر شده و توسط تاژک‌های برآمده، خود را در میان سلول‌های لایه مخاطی جای می‌دهد و یا در صورت بروز زخم معده در ناحیه فاقد لایه مخاطی و در واقع بر روی سلول‌های اپیتلیوم معده استقرار یافته و تاژک‌های خود را در آن ناحیه فرو می‌برد.
برای مقابله با هلیکوباکترپیلوری سیستم ایمنی بدن فعال می‌شود. سلول‌های سیستم ایمنی به آسانی به علت موکوس ضخیم معده به این ناحیه نمی‌رسند. در واقع هنگامی که لایه موکوسی نازک شده و گلبول‌های سفید وارد این ناحیه می‌شوند، نمی‌توانند از آن خارج شوند. به سبب درگیری سلول‌های ایمنی با هلیکوباکتر آنتی‌بادی‌های موجود در سرم خون که IgG و IgA می‌باشند، بالا می‌روند.
اگر چه در روند مذکور خود هلیکوباکتر ممکن است عامل ایجاد زخم نباشد اما التهاب لایه آستری معده که توسط هلیکوباکتر ایجاد می‌شود زمینه ساز بروز زخم یا حتی ایجاد سرطان معده خواهد بود.

تست‌های تشخیصی برای شناخت آلودگی با هلیکوباکترپیلوری (Hbp)

این تست‌ها به دو بخش قابل تقسیم‌اند:

1. تست‌های مهاجم به بافت که عبارتند از:
   تست بیوپسی اوره آز: در تست مذکور به واسطه بیوپسی توسط یک رشته مخصوص و ظریف آندوسکوپی در مدت یک ساعت حضور یا عدم حضور هلیکوباکتر تعیین می‌شود. در این تست‌ها شناسایی نمونه‌ها از طریق یک نوار معرف با شاخص PH و یک لایه حاوی اوره بر روی نوار انجام می‌پذیرد.
   بافت شناسی: با نمونه‌برداری و بررسی بافت معده می‌توان به حضور هلیکوباکتر پی برد. در این آزمایش می‌توان حضور التهاب معده را مشاهده نمود و یا در صورت لزوم ردیابی Meta Plasia (تغییر غیر قابل برگشت بافت معده یا روده به بافت دیگر) را بررسی کرد. مشکلات موجود در بیوپسی عبارتند از:
   • تراکم هلیکوباکتر در نقاط مختلف معده متفاوت است و می‌تواند منجر به نمونه‌گیری غلط شود.
   • در صورتی که بیماران داروهای ضد ترشحی مصرف کرده باشند، نتایج نادرستی به ما می‌دهد.
   Brush cytology
   کشت باکتریایی و تست‌های حساسیتی
2. تست‌های غیر مهاجم به بافت که عبارتند از:
   تست تنفسی اوره (Urea Breath Testing): اساس تست UBT شناسایی هیدرولیز اوره مذکور توسط هلیکوباکترپیلوری می‌باشد. در واقع تست مذکور به دو صورت انجام می‌شود.
   • تست رادیو اکتیو 14C
   • تست بدون رادیو اکتیو 13C بی‌کربنات اوره
   هر دو تست طی 15 تا 20 دقیقه انجام شده و زمان یکسانی صرف می‌کنند. تست رادیو اکتیو 14C به سبب ممنوعیت استفاده از آن در زنان باردار و کودکان در حال حاضر کم انجام می‌شود اما در تست بدون رادیواکتیو 13C بی‌کربنات اوره، ماده مذکور به صورت خوراکی از راه دهان به بیمار داده می‌شود. این عمل در دو مرحله انجام می‌پذیرد به این معنا که 60 دقیقه بعد از دادن مرحله اول ماده به بیمار، مرحله دوم ماده مذکور را به بیمار می‌دهیم.
   در این حال با بازدم بیمار و اندازه‌گیری 2CO و میزان اوره خروجی از وی می‌توان به حضور یا عدم حضور Hbp پی برد.
   تست آنتی ژنی مدفوع: جزء آزمایش‌های ایمنی آنزیمی می‌باشد که با توجه به بررسی مدفوع بیمار می‌توان به حضور یا عدم حضور هلیکوباکتر پی برد. استفاده از لانزوپرازول و بیسموت می‌تواند نتیجه غلط به ما بدهد. در واقع 4 تا 6 هفته بعد از اتمام دوره داروهای مذکور، این آزمایش قابل انجام است. رانیتیدین بر روی جواب آزمایش بی تأثیر است. خونریزی معده و روده به سبب خون آلود بودن مدفوع باعث بروز جواب‌های نادرست می‌گردد.
   سرولوژی: توسط ELISA می‌توان آنتی‌بادی‌های IgG، IgA و IgM را اندازه‌گیری نمود و در صورت بالا بودن آن‌ها احتمال حضور هلیکوباکتر رقم می‌خورد. نتایج سرم می‌تواند مثبت یا منفی باشد. حساسیت تست مذکور بین 90 تا 100 درصد است. در ضمن سرم می‌تواند در برخی از بیماران سال‌ها بعد از ریشه‌کنی هلیکوباکتر، آنتی‌بادی‌های موجود در خون را مثبت نشان دهد.
   PCR
   تست بزاقی: حفره دهان به عنوان مخزن هلیکوباکتر می‌تواند مورد استفاده در تست‌ها قرار بگیرد. در واقع به علت ریفلاکس محتویات معده به مری و سپس دهان، هلیکوباکتر می‌تواند وارد دهان شود و همین امر سبب انتقال آن توسط ارتباط دهانی می‌گردد. هلیکوباکتر موجود در بزاق و پلاک دندانی برای تست استفاده می‌شود. این تست به نسبت سایر تست‌ها دقت کمتری دارد.
   تست ادراری: با سنجش آنزیم‌های موجود در ادرار می‌توان به حضور یا عدم حضور هلیکوباکتر پی برد. حساسیت تست مذکور بین 82 تا 90 درصد بوده و به انجام آن توصیه‌ای نمی‌شود.

علایم احتمالی حضور هلیکوباکترپیلوری

از علایم آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• سوء هاضمه
• سوزش سر دل
• نفخ
• حالت تهوع
• التهاب معده
• بروز زخم اثنی‌عشر
• درد در ناحیه بالای شکم که یک ساعت یا بیشتر بعد از صرف غذا مشاهده می‌شود

نشانه‌های مذکور با مصرف آنتی‌اسیدها یا شیر و یا داروهای کاهنده اسیدیته معده کاهش می‌یابند.

درمان

در صورتی که زخم گوارشی بعد از انجام بیوپسی یا آندوسکوپی مشاهده نشد می‌توان درمان 14 روزه را با آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای آنتی اسید انجام داد. داروهای آنتی‌بیوتیکی متداول عبارتند از:

• کلاریترومایسین
• تترا سایکلین
• مترونیدازول
• آموکسی سیلین

در کنار آنتی‌بیوتیک درمانی می‌بایست از داروهایی همچون بیسموت و نیز داروهای کاهنده اسیدیته معده استفاده نمود که عبارتند از:

• رانیتیدین
• سایمتدین
• فاموتیدین
• امپرازول
• پنتو پرازول
• لانزو پرازول

خطرات درمانی دارویی

• مصرف داروی بیسموت می‌تواند موقتاً منجر به خاکستری رنگ شدن دهان و دندان و ایجاد یبوست و اسهال و سیاه رنگی مدفوع شود.
• آنتی‌بیوتیک‌ها نیز سبب بروز واکنش‌های آلرژیک شده و یا حتی موجب مرگ شوند.
• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند کلاریترومایسین سبب ایجاد مزه بد دهان می‌شود.
• مترونیدازول موجب ناراحتی معده، اسهال، عدم تعادل، خارش و بد طعمی دهان می‌شود. این دارو نباید همراه با الکل مصرف شود چرا که باعث سرخ شدن، سر درد و حالت تهوع می‌گردد.
• هنگامی که آنتی‌بیوتیک‌ها در دوز بالا استفاده می‌شوند بعد از مدتی، بیماران آلودگی با کاندیدای ناپایدار (آلودگی با مخمر) پیدا می‌کنند.
• در هنگام درمان آلودگی هلیکوباکتر به این نکته باید توجه نمود که هلیکوباکتر به راحتی نسبت به کلاریترومایسین و مترونیدازول مقاوم می‌شود و نباید بعد از یک دوره درمانی برای دوره‌های بعد از آن‌ها (بلافاصله) استفاده نمود. در واقع بعد از دو هفته آنتی‌بیوتیک‌تراپی، باید 4 هفته از درمان اجتناب کرد.
• در صورتی که هلیکوباکتر توسط آنتی‌بیوتیک‌های مذکور باقی ماند باید احتمال مقاومت باکتری نسبت به آنتی‌بیوتیک مذکور را بررسی نمود.

کافی است هلیکوباکتر تنها یک بار به طور مطمئن در موکوس پنهان شود. در چنین حالتی به وسیله آنزیم عبور دهنده اوره آز به جنگ با اسید معده می‌رود.