آندوسکوپی و کولونوسکوپی

آندوسکوپی چیست؟

آندوسکوپ، وسیله‌ای است که توسط آن می‌توان درون مری، معده و اثنی‌عشر را مشاهده نمود. آندوسکوپ های اولیه فقط از چند آینه و عدسی ساخته شده بودند، اما از سی سال پیش، آنها جای خود را به دستگاه های حاوی فیبر نوری دادند که با استفاده از آنها، تصاویر بسیار واضح و روشنی از درون بدن بدست می‌آید (ویدیو آندوسکوپ ها). آندوسکوپ های امروزی، بسیار پیشرفته هستند. آنها دارای دوربین‌های ویدیویی می‌باشند که تصاویر را می‌توان به طور مستقیم از یک مانیتور مشاهده نمود.

این آندوسکوپ ها همچنین دارای لوله‌هایی برای ساکشن یا کشیدن مایع درون معده به خارج، فرستادن هوا به داخل معده و بادکردن آن و عبور دادن وسایل خاصی برای نمونه‌برداری از بافت معده (بیوپسی) نیز می‌باشند. آزمایش آندوسکوپی، دقیق‌ترین و مفیدترین راه برای بررسی علل مشکلات گوارشی به خصوص معده می‌باشد. این آزمایش، بهترین راه تشخیص زخم‌های گوارشی و سرطان معده بوده و همچنین برای تشخیص عفونت هلیکوباکترپیلوریبسیار مفید می باشد.

شيوه انجام آندوسکوپي

قبل از انجام آندوسکوپي، بيمار بايد روش انجام آن را بداند و نسبت به آن آگاهي داشته باشد زيرا همکاري بيمار با پزشک از اصول کار است. پزشک بايد از مسايل قلبي- ريوي و ديگر مشکلات بيمار آگاه باشد چون در برخي موارد نياز است قبل از آندوسکوپي، آنتي‌بيوتيک تجويز شود )مانند انسداد دريچه‌اي قلب) ویا مشاوره های پزشکی با سایر متخصصین (نظیر متخصص قلب یا بیهوشی) بایستی صورت گیرد . براي آندوسکوپي دستگاه گوراشي فوقاني، ناشتا بودن بيمار به مدت 6 تا 8 ساعت کافي است، جز در بيماران با انسداد خروجي معده که ممکن است زمان بيشتري لازم باشد. از آنجایی که لازم است در هنگام آندوسکوپی، معده شما خالی باشد، اگر قرار است آندوسکوپی در صبح انجام شود، شما باید بعد از خوردن شام، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسکوپی نخورید و به صورت ناشتا باشید. اگر هم قرار است آندوسکوپی در بعدازظهر انجام شود، شما باید بعد از اینکه یک صبحانه سبک میل نمودید، دیگر هیچ چیزی تا هنگام آندوسکوپی نخورید. آندوسکوپي در اغلب موارد فقط با بي‌حس کردن مخاط حلق به منظور کاهش تهوع بيمار درحين آندوسکوپي انجام مي‌شود (به گلوی شما یک اسپری بی‌حس کننده زده می شود تا چیزی احساس نکنید) البته در برخي مواقع آرام‌بخش هم تجويز مي‌شود.برخی از متخصصین نیز ترجیح میدهند با بیهوشی آندوسکوپي کنند. برای انجام آندوسکوپی، شما باید راحت بوده و بر روی سمت چپ خود دراز بکشید. همچنین یک قطعه کوچک محافظ در بین دندان های شما قرار داده می شود. این کار باعث میشود که دندان های شما آسیبی نبیند و نیز دندان های شما هم به آندوسکوپ صدمه نزنند. وقتی که شما آماده بودید، پزشک، سر آندوسکوپ را روی زبان شما قرار داده و آن را به سمت گلو می‌برد و از شما می‌خواهد که آن را قورت دهید، با این کار، مری باز شده و آندوسکوپ داخل آن می شود و سپس به سمت پایین و معده می‌رود. در هنگام داخل کردن نوک آندوسکوپ به سمت گلو، ممکن است شما یکی دوبار آروغ بزنید که این یک واکنش طبیعی می باشد. مدت زمان بررسي دقيق دستگاه گوارش از چند دقيقه تا حداکثر 20 دقيقه (در موارد نمونه‌برداري‌ها) مي‌باشد. وقتی که سر آندوسکوپ وارد معده شد، از طریق یک لوله که در آندوسکوپ قرار دارد، معده باد می شود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود. در صورت مشاهده موارد مشکوک، پزشک ممکن است اقدام به نمونه‌برداری از بافت معده (بیوپسی) نماید که این کار، کاملا بدون درد می‌باشد. وقتی که کار پزشک تمام شد، آندوسکوپ به بیرون کشیده می شود.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی روشی برای بررسی جدار داخلی کولون یا روده بزرگ است که به کمک آن تمامی طول روده بزرگ از مقعد تا محل اتصال به روده کوچک بررسی می‌گردد. کولونوسکوپ دستگاهی است که از یک لوله انعطاف‌پذیر با قطری به اندازه یک انگشت و طول حدود 5/1 متر تشکیل شده است. این لوله به یک منبع نوری و یک دوربین بسیار کوچک ویدیویی که برای تصویربرداری از روده مورد استفاده قرار می‌گیرد، مجهز می‌باشد. هنگام کولونوسکوپی پزشک شما به کمک کولونوسکوپ به آرامی از طریق مقعد وارد راست روده و روده بزرگ می‌شود و اختلالات دیواره روده بزرگ را در مانیتور دستگاه رؤیت می‌نماید.

در چه مواردی انجام کولونوسکوپی ضرورت دارد؟

خونریزی بدون علت مشخص از مقعد، خون مخفی در مدفوع، درد در قسمت تحتانی شکم، اسهال یا یبوست مزمن، احساس عدم دفع کامل، لزوم پیگیری بیماری‌های التهابی روده، رؤیت زود هنگام پولیپ‌ها و ضایعات کولون و تعیین خوش‌خیمی و بدخیمی آن‌ها، سابقه بدخیمی گوارشی در بستگان درجه یک و سن بالای 50 سال برخی از مواردی هستند که در آن‌ها انجام کولونوسکوپی ضرورت دارد.

چه نکاتی باید قبل از کولونوسکوپی در نظر گرفته شود؟

قبل از کولونوسکوپی پزشک معالج خود را در مورد مصرف احتمالی داروها، حساسیت دارویی، سابقه بیماری خصوصاً بیماری قلبی، اختلال انعقادی خون و حاملگی مطلع نمایید. فرآورده‌های آسپرین، داروهای ورم مفاصل، داروهای رقیق کننده خون (آنتی‌کواگولانت‌ها)، انسولین و محصولات آهن‌دار از داروهایی هستند که باید قبل از انجام کولونوسکوپی، در رابطه با مصرف آن‌ها با پزشکتان مشورت کنید. همچنین اگر به هر دلیلی پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، لازم است پزشک خود را مطلع کنید. طبق دستورالعمل باید از خوردن غذاها و مایعات رنگی مانند ژله قرمز اجتناب کنید.

چگونه روده‌ها را برای انجام کولونوسکوپی آماده کنیم؟

روده بزرگ باید کاملاً از مدفوع و مایعات پاک شود تا دید کافی جهت بررسی پوشش داخلی کولون و رکتوم وجود داشته باشد. بدین منظور مصرف دارو و اجرای دستورالعمل خاصی مورد نیاز است. در صورت عدم اجرای دقیق این دستورالعمل ممکن است کولونوسکوپی شما قابل انجام نباشد. چنانچه در حین مصرف ملین‌ها دچار بی حالی یا استفراغ شدید، لطفاً با ما تماس بگیرید.
داروها شامل 5 بسته پودر پیدرولاکس و 6 عدد قرص بیزاکودیل می‌باشد.
دستورالعمل آمادگی:

• ساعت 8 صبح روز قبل از عمل، صبحانه سبک بدون شیر و لبنیات به همراه 2 عدد قرص بیزاکودیل مصرف نمایید.
• از ساعت 8 الی 12 فقط مایعات زلال و صاف شده به مقدار 8 تا 10 لیوان میل کنید.
• ساعت 12 ظهر، ناهار سبک شامل یک قطعه سینه مرغ پخته شده و یک برش نان تست به همراه دو عدد قرص بیزاکودیل مصرف کنید. از این پس تا زمان کولونوسکوپی هیچ گونه غذای جامد نخورید. 5 بسته پودر پدرولاکس را در 5 لیتر آب حل نموده و بعد از ناهار هر 15 تا 20 دقیقه یک لیوان بنوشید. ساعت 6 بعد از ظهر، 2 عدد قرص بیزاکودیل میل نمایید. پس از اتمام محلول پیدرولاکس، تا 4 ساعت قبل از کولونوسکوپی هر چه مایل بودید می‌توانید مایعات زلال و شفاف مانند آب، آب قند و چای شیرین بنوشید.
• مایعات قرمز رنگ مصرف نکنید زیرا می‌تواند ترشحات روده را قرمز کرده و با خون اشتباه شود.
• در طول مدت اجرای دستورالعمل به دلیل مصرف مسهل، شما به دفعات باید از توالت استفاده کنید تا روده‌ها کاملاً پاک شود.
• از 4 ساعت قبل از کولونوسکوپی تا زمان عمل کاملاً ناشتا باشید.

در حین کولونوسکوپی چه می‌توان انتظار داشت؟

کولونوسکوپی می‌تواند نسبتاً بدون درد باشد. برای کمک به آرامش و تحمل هر چه بهتر شما دارویی آرام بخش از طریق ورید می‌کنند تا احساس ناراحتی کمتری در حین معاینه داشته باشید. در طول معاینه، شما به سمت چپ دراز خواهید کشید. پزشک شما کولونوسکوپ آغشته به ژل را به آرامی از طریق مقعد وارد رکتوم و روده بزرگ خواهد کرد. ممکن است برای مشاهده بهتر، توسط پمپ، هوا به داخل روده‌ها تزریق شود که در این زمان ممکن است دچار دل درد یا احساس دفع گاز شوید. زمانی که کولونوسکوپ بیرون کشیده می‌شود معمولاً تمامی روده بزرگ تا محل اتصال به روده کوچک به دقت بررسی شده است که این پروسه بین 15 الی 60 دقیقه طول می‌کشد مگر در شرایطی که بر حسب ضرورت رؤیت تمام روده بزرگ لازم نباشد. اگر بررسی روده به هر دلیل مقدور نگردد ممکن است پزشک کولونوسکوپی را به تاریخ بعد موکول نماید یا بیمار را جهت CT Scan و عکسبرداری با اشعه X ارجاع دهد.

چنانچه کولونوسکوپی چیزی غیر طبیعی را نشان دهد، چه باید کرد؟

اگر پولیپ یا بافت ناهنجار در معاینه دیده شود، ابزاری پنس مانند از طریق کولونوسکوپ برای بدست آوردن نمونه بیوپسی بکار می‌رود. نمونه بدست آمده برای تجزیه و تحلیل دقیق‌تر به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود. در صورتی که علت انجام کولونوسکوپی شناسایی محل خونریزی باشد، ممکن است خونریزی از طریق کولونوسکوپ با تزریق داروهای خاص یا انعقاد حرارتی کنترل شود. چنانچه پولیپ مشاهده شود، برداشته خواهد شد. هیچکدام از این مراحل جانبی دردناک نیست. به خاطر داشته باشید که برداشتن نمونه‌های بیوپسی ممکن است به دلایل متفاوتی باشد و این الزاماً بدان معنا نیست که شک به سرطان وجود دارد.

پولیپ‌ها چه هستند و چرا برداشته می‌شوند؟

پولیپ‌ها ضایعاتی غیر طبیعی در دیواره روده بزرگ هستند که اندازه آن‌ها از یک نقطه کوچک تا چندین اینچ متغیر است. اکثر آن‌ها خوش‌خیم هستند اما پزشک همیشه نمی‌تواند از روی ظاهر، خوش‌خیم بودن آن‌ها را معین کند. به همین دلیل، پولیپ‌های در آورده شده به منظور بررسی دقیق‌تر به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شوند. برداشتن پولیپ روده از جهت پیشگیری و تشخیص زود هنگام سرطان روده بزرگ بسیار مهم است.
پولیپ‌های ریز ممکن است توسط سوزاندن از بین بروند اما پولیپ‌های بزرگتر با تکنیکی به نام پولیپکتومی برداشته خواهند شد. پزشک سیم حلقه مانندی را از طریق کولونوسکوپ وارد می‌کند و به کمک جریان الکتریکی پولیپ را از دیواره روده جدا می‌نماید. شما در هنگام پولیپکتومی هیچ نوع دردی احساس نمی‌کنید. در یک درصد موارد هنگام برداشتن پولیپ‌ها، خونریزی و یا سوختگی دیواره روده بزرگ اتفاق می‌افتد که در این صورت، انجام عمل جراحی ضرورت می‌یابد.

شایع‌ترین عوارضی که در حین کولونوسکوپی ممکن است با آن مواجه شوید؟

یک عارضه غیر متداول ایجاد زخم و یا سوراخ در جدار دیواره روده بزرگ هنگام کولونوسکوپی یا برداشتن پولیپ است که بعضاً نیاز به عمل جراحی خواهد بود. تقریباً در 1 درصد موارد، از ناحیه بیوپسی یا برداشت پولیپ خونریزی اتفاق می‌افتد. در صورت عدم توقف خود به خودی، خونریزی می‌تواند از طریق کولونوسکوپ کنترل شود. نیاز به جراحی به ندرت اتفاق می‌افتد.
خطر بالقوه دیگر واکنش به داروهای آرام بخش و عوارض آن‌ها برای بیماران قلبی و ریوی می‌باشد. اگر چه عوارض پس از کولونوسکوپی غیر معمول هستند اما لازم است که شما علایم اولیه هر عارضه را بشناسید و در صورت مشاهده هر یک از علایم با پزشک خود تماس بگیرید.

• درد شدید شکم
• تب و لرز
• خونریزی از مقعد که بیش از نیم فنجان باشد (خونریزی می‌تواند حتی چند روز بعد از پولیپکتومی رخ دهد)

بعد از انجام عمل کولونوسکوپی چه رخ می‌دهد؟

پس از کولونوسکوپی از شما می‌خواهند تا مدتی در محل انجام کولونوسکوپی بمانید. تقریباً 1 ساعت بعد از عمل اثر داروها تا حدودی کاهش می‌یابد. ممکن است یک روز طول بکشد تا اثر داروهای مسکن و آرام بخش کاملاً از بین برود. استراحت کنید و در باقیمانده روز، رانندگی نکنید. در روز انجام معاینه حتماً یک نفر همراه داشته باشید.
شما ممکن است برای مدت چند ساعت بعد از آزمایش، دچار نفخ شکم یا احساس دفع گاز باشید که این پدیده به سرعت با عبور گاز از شکم برطرف می‌شود. در غالب موارد پزشک شما می‌تواند در همان روز شما را از نتیجه بررسی مطلع نماید اما اگر نمونه بیوپسی گرفته شود، برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه ارسال خواهد شد که اعلام نتیجه آن چند روز طول خواهد کشید.

آندوسکوپي با کپسول یا Capsule Endoscopy چیست؟

آندوسکوپي با کپسول، روشي براي بررسي روده باريک است. دستگاه مخصوصي در داخل کپسول کوچکي تعبيه شده و به وسيله بيمار خورده مي‌شود. اين دستگاه در حين عبور از لوله گوارشي، تصاوير ويديويي را ارسال مي‌کند که از سوي دستگاه گيرنده در خارج شکم قابل دريافت و بررسي است. اين روش روزمره نيست و تنها در برخي موارد خاص انجام مي‌شود.

10 نکته لازم برای انجام آندوسکوپی

اگر قرار است برای شما آندوسکوپی انجام شود، حتما به موارد زیر توجه داشته باشید:
1- در صورتی که به بیماری‌هایی مثل هپاتیت یا ایدز مبتلا هستید، حتما پیش از انجام اندوسکوپی این موارد را به پزشک خود اطلاع دهید؛ چرا که پزشکان به منظور پیشگیری از انتقال این بیماری‌ها از یک فرد به فرد دیگر، برای مبتلایان به این بیماری ها از اندوسکوپ‌های مخصوص این بیماران استفاده می‌کنند.
2- قبل از انجام هر گونه اندوسکوپی، تمام داروهای مصرفی را به پزشک بگویید، به ویژه درباره داروهای ضدانعقاد، ممکن است پزشک ترجیح بدهد یک یا چند روز قبل از انجام اندوسکوپی، بعضی داروهای شما قطع شوند. برخی اوقات طی انجام اندوسکوپی، نمونه‌هایی از بافت‌های داخلی بدن برداشته می‌شود تا زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرند
3- اگر به اختلالات خونریزی دهنده مبتلا هستید، حتما این موضوع را به اطلاع پزشک برسانید تا اقدامات لازم را برای مقابله با خطرات احتمالی مهیا کند.
4- هر زمان که برای انجام اندوسکوپی مراجعه می‌کنید، تمام مدارک پزشکی خود را همراه داشته باشید.
5- روز انجام اندوسکوپی، به تنهایی به بیمارستان یا محل انجام اندوسکوپی مراجعه نکنید و حتما کسی را با خود همراه داشته باشید.
6- نگران درد و ناراحتی نباشید. پزشکان برای تخفیف درد و ناراحتی بیماران، معمولا از داروهای مسکن، مخدر یا خواب‌آور به میزان لازم استفاده می‌کنند تا انجام این اقدامات برای بیمار قابل تحمل باشد.
7- در برخی اندوسکوپی‌ها لازم است بیمار چند ساعت ناشتا باشد، یا پیش از انجام اندوسکوپی از روش‌هایی مثل تنقیه استفاده کرده باشد. درباره نیاز به انجام چنین اقداماتی حتما با پزشک خود مشورت کنید و به تمام توصیه‌های او عمل کنید تا زمان اندوسکوپی، مشکلی برای شما ایجاد نشود.
8- برخی اوقات طی انجام اندوسکوپی، نمونه‌هایی از بافت‌های داخلی برداشته می‌شود. این نمونه‌ها توسط بیمار یا توسط پزشک مربوطه به بخش پاتولوژی فرستاده می‌شود تا زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرند و از روی آن، بیماری تشخیص داده شود. پیگیر نتیجه‌ نمونه‌برداری‌های خود باشید.
9- گاهی لازم است بیمار ساعاتی پس از انجام اندوسکوپی در بیمارستان یا محل اندوسکوپی تحت نظر باشد. این موارد را در برنامه‌ریزی زمانی خود لحاظ کنید.
10- پس از انجام اندوسکوپی اگر دچار هر مشکلی نظیر خونریزی، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ یا تب شدید، هر چه سریع‌تر مساله را با پزشک خود در میان بگذارید.

سؤالات رایج