جراحی زخم معده و ناراحتی دستگاه گوارش
دستگاه گُوارش
یکی از دستگاههای فعال در بدن انسان و بعضی از جانداران است. این دستگاه در انسان و مهرهداران به صورت لوله گوارشی و در جانوران تکامل نیافته مانند اسفنجها یا کیسهتنان به صورت کیسه گوارشی وجود دارد. باید توجه داشت که دستگاه گوارش در جانوران بر اساس نوع غذایی که میخورند به شکلهای مختلفی وجود دارد اما به طور کلی دستگاه گوارش آنها از چهار بخش بلع، گوارش، جذب و دفع تشکیل شده است. بعضی از جانوران که به صورت انگل زندگی میکنند مانند کرم کدو، اصلاً دستگاه گوارش ندارند و به طور مستقیم و با عمل انتشار مواد غذایی تجزیه شده را از طریق پوست وارد بدن خود کرده و مورد استفاده سلولهای خود قرار میدهند.
دستگاه گوارش انسان که از دهان تا مقعد امتداد دارد، از لوله گوارشی و غدههای گوارشی تشکیل شده است و حدود 7 متر طول دارد. غدد گوارشی شامل غدههای بزاقی، غدههای دیواره معده و روده، پانکراس و کبد است. لوله گوارشی نیز شامل دهان، حلق، مری، معده، روده باریک، روده بزرگ و راست روده میشود. هر چیزی که وارد معده میشود با آنزیمهای درون معده مخلوط میگردد تا به اجزا سادهتری تجزیه شود. سپس این مخلوط از معده خارج شده و به رودهها میرود تا از آنجا، مواد غذایی تجزیه شده جذب جریان خون شوند. مواد غذایی تجزیه شده از طریق جریان خون به سرتاسر بدن میروند و در اختیار یاختههای بدن قرار میگیرند تا در آنها مصرف شده و یا ذخیره شوند. اجزای غذایی که جذب نمیشوند، از بدن دفع میگردند.
معده و مری
پس از جویده شدن غذا، زبان بالا میرود و به کام میچسبد. پس از آن که گیرندههای مکانیکی گلو تحریک شدند، زبان کوچک نیز بالا میرود و راه بینی را میبندد. اپیگلوت نیز راه نای را بسته و به این ترتیب غذا وارد مری میشود و توسط حرکات دودی ماهیچههای حلقوی مری به دهانه معده میرسد. این بخش که کاردیا نام دارد در حالت عادی منقبض بوده و مانع بازگشت غذا از درون معده به مری میشود. وقتی امواج دودی به کاردیا میرسند باعث باز شدن آن و ورود غذا به درون معده میشوند. آنگاه معده توسط آنزیمها و حرکات خود غذا را به مادهای خمیری به نام کیموس تبدیل میکند.
مواد ترشح شده به درون معده عبارتند از موسین که با تشکیل لایهای قلیایی از موکوز از دیواره معده در برابر شیره اسیدی معده محافظت میکند، اسید کلریدریک، فاکتور داخلی معده که باعث جذب ویتامین 12B میشود، چند پروتئاز که به طور کلی پپسینوژن خوانده میشوند و باعث تجزیه پروتئینها به اسید آمینه میشوند و گاسترین که محرک ترشح اسید کلریدریک است.
روده کوچک
روده کوچک شما دارای سه قسمت میباشد. اولین قسمت روده کوچک که درست بعد از معده قرار دارد را اصطلاحاً اثنیعشر یا دوازدهه و یا دئودنوم (Duodenum) مینامند که کوتاهترین قسمت روده کوچک میباشد. دو قسمت دیگر روده کوچک که بعد از دوازدهه (اثنیعشر) قرار دارند به ترتیب عبارتند از تهی روده (Jejunum) و دراز روده (Ileum) که به روده بزرگ متصل میگردد. وقتی غذا از معده وارد دوازدهه میشود، به علت مخلوط بودن با اسید معده، هنوز اسیدی میباشد. در محل دوازدهه، یک شیره گوارشی قلیایی به این غذا اضافه میگردد تا حالت اسیدی آن را خنثی نماید. این شیره گوارشی از عضوی که در قسمت زیر معده قرار دارد و به آن اصطلاحاً لوزالمعده گفته میشود، ترشح میگردد که حاوی آنزیمهایی است که باعث ادامه هضم غذا میشود. صفرا نیز در همین محل به غذا اضافه میگردد. صفرا مایعی سبز رنگ است که در کبد شما ساخته میشود و سپس از کبد به کیسه صفرا وارد میگردد تا در آنجا ذخیره شود. این صفرا به حل شدن مواد غذایی چرب کمک مینماید. وقتی که شیره گوارشی وظیفه خود را انجام داد، مواد غذایی اصلی به اجزای سادهتر خود تجزیه میشوند که عبارتند از:
- پروتئینها به آمینو اسیدها تجزیه میشوند.
- کربوهیدراتها به گلوکز و سایر قندهای سادهتر تبدیل میشوند.
- چربیها به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه میگردند.
در قسمتهای پایینتر روده کوچک (تهی روده و دراز روده)، فرآورده نهایی غذای گوارش شده از طریق دیواره روده کوچک به جریان خون جذب میگردند. بر اثر انقباضات موجی شکل عضلات دیواره رودهها، غذا در طول روده حرکت کرده و به جلو میرود. این حرکت را اصطلاحاً پریستالسیس (Peristalsis) مینامند. دیواره رودهها صاف نیست بلکه دارای میلیونها برجستگی انگشت مانند به نام پرز (Villi) میباشد.
این پرزها باعث میشود که سطح وسیعی در رودههای شما ایجاد شود تا جذب غذاها بهتر صورت گیرد. ویتامینهای محلول در آب و مواد معدنی، در این مرحله جذب جریان خون میشوند. وقتی که مواد غذایی جذب جریان خون شد، باقیمانده غذایی که هضم نشده است وارد روده بزرگ میگردد. بدن شما میتواند بعضی از مواد غذایی مانند آنهایی که ایجاد انرژی میکنند و بعضی از ویتامینها و مواد معدنی را ذخیره نماید. اضافی مواد غذایی که بدن نمیتواند آنها را ذخیره نماید از طریق مدفوع از بدن خارج میگردد. سلولهای دیواره پرزها، برجستگیهای کوچکتری به نام ریز پرز دارند.
روده بزرگ
روده بزرگ شامل کولون (Colon)، راست روده (Rectum) و مقعد میباشد. طول روده بزرگ حدود 1 متر است. آبی که برای هضم غذاها مورد استفاده قرار گرفته بود در روده بزرگ باز جذب میشود و باعث میشود که مدفوع بدون آب و خشک ایجاد شود.
هنگامی که مدفوع به راست روده میرسد، بر اثر انقباضات واکنشی که در راست روده ایجاد میشود، ماهیچههای دریچه یا اسفنکتر مقعد را شل مینماید و احساس دفع مدفوع به شخص دست میدهد. اسفنکترهای مقعد، ماهیچههای حلقوی شکلی میباشند که کنترل باز و بسته شدن مقعد را در اختیار دارند. معمولاً حدود1 تا 3 روز طول میکشد که غذا از دهان تا مقعد برسد. بعضی از افراد روزی دو یا سه بار مدفوع میکنند در حالی که سایرین روزی یک بار و بعضیها نیز هر دو یا سه روز یک بار مدفوع میکنند که تمام این موارد طبیعی هستند.
ناراحتی دستگاه گوارش
لایهای ماده چسبندهای به نام موکوس، (mucus) جداره داخلی معده و اثنی عشر را میپوشاند و این قسمتهارا از اسید محافظت میکند. اگر این لایه آسیب ببیند، آنگاه بافت حساس زیر آن درمعرض اسید قرار میگیرد. (در طی فرآیند گوارش مواد غذایی، اسیدهای مخصوصی از معده تولید و ترشح میشود.) آزردگی بافت معده و اثنی عشر توسط اسید، موجب ایجاد زخم میشود. اولسر پپتیک (Peptic ulcer) نامی است که به مجموعه زخمهای موجود در معده واثنی عشر )قسمت بالایی روده کوچک) اطلاق میشود.- مقدمه دستگاه گوارش انسان، لوله طویلی است که از یک سوبه دهان و از سوی دیگر به مخرج ارتباط دارد. این لوله به تناسب نوع کاری که انجام میدهد به بخشهای گوناگون تقسیم شده و هر بخش دارای ساختار ویژهای است. مواد غذایی در حین عبور از لوله گوارش از دهان، حلق،مری، معده،روده کوچک،روده بزرگ و راست روده میگذرند. در دستگاه گوارش، غدد متعددی یافت میشوند که درعمل گوارش وهضم غذا کمک میکنند. دستگاه گوارش دو عمل اساسی و مختلف را انجام میدهد که یکی گوارش، دیگری جذب غذا میباشد. گوارش در دهان، معده و روده کوچک و جذب اصلی در روده کوچک انجام میشود.
- شیوع بیماری زخمهای اثنی عشر نسبت به زخمهای معده شیوع بیشتری دارند ومعمولا در افراد 20 تا 45 ساله رخ میدهند و میزان شیوع آن در مردان نیز بیشتر است. اما زخم معده بیشتر در افراد با سنین بالای 50 سال دیده می شود. در انگلستان، یکنفر از هر 8 نفر، زخم معده واثنی عشر را در زندگی خود تجربه کرده است.
- علل شایعترین باکتری ایجاد کننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری (Helicobacter Pylori) میباشد. این باکتری در عفونتهای انسانی بسیار شایع است و بانیمی از جمعیت میانسالان در انگلستان همراه است، هر چند تعداد کمی از آنها مبتلا به اولسر پپتیک میشوند. این باکتری توسط آب و غذا منتشر میشود، همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و احتمال میرود که بتواند از راه هایی مثل بوسیدن هم انتقال یابد. این باکتری میتواند به دیواره معده چسبیده و باعث ضعیف شدن و التهاب آن قسمت از معده میشود.
- علایم برخی از افراد مبتلا، علایمی را از خود نشان نمیدهند و هیچگاه درنمییابند که مبتلا به اولسر پپتیک هستند یا برخی اوقات علائمی چون سوء هاضمه و یا سوزش سردل را از خود نشان میدهند. اگر علایم در بیمار ظهور کند؛ به قرار زیر خواهد بود:
- علائم خطرناک
- تشخیص برخی اوقات خود زخم یا اسید مترشحه به عروق موجود در معده و اثنی عشر آسیب میرساند.
- درمان اغلب تجویزآنتی بیوتیک ، داروهای کنترل کننده اسید در درمان این بیماری موثر است. اگر بیماران ناگزیر آسپیرین و یا داروهای (NSAIDS) را به مدت طولانی مصرف کنند؛ بهتر است به داروهایی جهت محافظت لایه جداری معده و روده و داروهای بهبود زخم تجویز گردد. اگردرمان دارویی کارساز نباشد، آنگاه ممکن است درمان جراحی صورت گیرد که شامل:
- پیشگیری پیشگیری از این بیماری با ترک سیگار و الکل میتواند صورت گیرد. افرادی که به داروهای (NSAIDS) حساسیت مفرط نشان میدهند، بهتر است داروهای دیگری مصرف کنند زخم معده و ناراحتی های دستگاه گوارش
• داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDS) مانندآسپرینوایبوپروفین نیز معده را مستعد تاثیر پذیری از اسید میکنند. (این داروها برای درمان دردها استفاده میشوند.) این داروهامیتوانند علاوه بر ایجاد اختلال در لایه جوشاننده جداره معده در جریان خونرسانی به معده و بازسازی سلولهای بدن نیز تاثیر گذار باشند.
• عوامل ژنتیکی نیز در ایجاد اولسر پپتیک دخیلند. احتمال ابتلای کسانی که سابقه خانوادگی چنین بیماریی را دارند، به این بیماری بیشتر میباشد.
• سیگار کشیدن و نوشیدن نوشابههای الکلی نیز میتواند موجب چنین آزردگیهایی شود چنینی عواملی جداره معده و اثنی عشر را آزرده میکنند و از تولید موکوس جلوگیری میکنند.
• استرس از علل ایجاد کننده زخم معده مطرح نمیشود، بلکه باعث تشدید و زخیم شدن علائم زخمهایی که قبلابه وجود آمده است، میگردد، شرایط استرسزا علایم را بدتر میکند؛ زیرا معده تحت چنین شرایطی اسید بیشتری تولید میکند.
• درد و یا سوزش در قسمت بالای شکم یا زیرقفسه سینه که این درد هنگامی که معده خالی است شدیدتر و بدتر میشود و بعد از غذاخوردن بهبود مییابد و دوباره پس از چند ساعتی عود میکند.
• درد ناشی اززخم معده با غذا خوردن بدتر میشود.
• اشکال در بلعیدن و یا برگشتن غذای بلعیده شده به دهان رخ میدهد.
• احساس نفخ و دل درد پس از خوردن
• تهوع و استفراغ
• کم اشتهایی و از دست دادن وزن
• درد شدید در مورد زخمهای شدید
• خونریزی
• استفراغ خونی:به یاد داشته باشید که ممکن است قسمتی از خون مترشحه درزخمها از سیستم گوارشی عبور کند و به صورت قهوهای خارج شود.
• مدفوع سیاه:که نمایانگر خون ریزی از زخم است.
• دردهای شدید و ناگهانی شکم در صورت بروز علایم، مشکل موجود کاملا جدی است. به یاد داشته باشید که زخم ممکن است دیواره معده و روده را سوراخ کند و یاممکن است مسیر غذا را مسدود نماید پس جدی گرفتن این زخمها الزامی است.
• آزمایش خون:اگر عفونت هلیکوباکتر ایجاد زخم شود، آنگاه بدن در قبال آن آنتی بادی ترشح میکند که با آزمایش خون واندازه گیری آنتی بادی میتوان بیماری را تشخیص داد.
• گاسترسکوپی:زخم معده و اثنی عشر را به وسیله روشی به نام گاستروسکوپی نیز میتوان تشخیص داد. در این روش وسیلهای انعطاف پذیر را به داخل معده میفرستندو جدار داخلی آن را مشاهده میکنند و در صورت لزوم میتوانند همزمان بیوپسی (نمونه برداری) انجام دهند همچنینی میتوان عفونت هلیکوباکتر را نیز مورد بررسی قرار داد. و در ضمن بیوپسی میتواند در مورد احتمال وجود سرطانی که علایم مشابهی دارد، نیزمورد استفاده باشد.
• تست باریم:مشاهده باریم (Barium meal) که در این مورد امکان بیوپسی وجود ندارد. • عکسبرداری با اشعه ایکس:در این مورد هم امکان بیوپسی نیست. • آزمایش تنفس:آزمایش دیگری (Breath test) است. در این آزمایش مادهایکه تاثیر شیمیایی روی هلیکوباکتر دارد، به بیمار خورانده میشود و در صورت وجودهلیوباکتر، در معده تغییرات شیمیایی رخ میدهد و این مساله از طریق آزمایش تنفس قابل بررسی خواهد بود.
1- بریدن عصب واگ (Vagotomy):که باعث کاهش تولید اسید می گردد.
2- آنترکتومی (Anterectomy):که در این عمل، قسمت پایین معده برداشته میشود.
3- پیلوروپلاستی (Pyloroplasty):در این عمل تلاش میشود که اثنی عشر و روده کوچک گشادتر شوند تا بتوانند
آزادانه مواد غذای را عبور دهند. اگر زخم موجب سوراخ شدن معده و اثنی عشر شود. آنگاه خون ریزی شدید رخ میدهد و اینجاست که فوریت پزشکی ایجاد میشود. در چنین فوریتی، با انجامگاستروسکوپی، زخمها سوزانده (کوتریزه = Cauterization) میشوند. ممکن است همراه باجراحی به تزریق خون نیز نیاز باشد.
هلیکوباکتر و زخم معده
در اکثریت قریب به اتفاق زخمهای معده میتوان هلیکوباکتر را دید. در واقع ضعف لایه مخاطی محافظت کننده معده توسط هلیکوباکتر میتواند زمینه ساز بروز زخم معده محسوب شود. البته استفاده از داروهای غیر استروئیدی غیرالتهابی موجب عدم تشخیص هلیکوباکتر و پنهان شدن آن میگردد. برای شناخت دقیق عامل ایجاد کننده زخم معده می بایست بیوپسی کاملی از مخاط معده تا زخم مذکور در یک محل معین صورت پذیرد. بیوپسی در هنگام خونریزی معده به سبب حضور خون انجام ناپذیر یا سخت می باشد. تست بیوپسی اوره آز عموما در چنین مواردی استفاده می شود با این حال استفاده از داروهای ضد زخم میتواند با این تست تداخل داشته باشد. در کسانی که سابقا مبتلا به زخم معده بوده اند استفاده از آندوسکوپی یا رادیولوژی و در کنار آنها تست سرولوژی برای شناخت هلیکوباکترالزامی است. زخمهای معده در 60 تا 80 % موارد آلودگی به هلیکوباکتر قابل مشاهده اند.هلیکوباکتر و سرطان
سرطان معده مرتبط با حضور هلیکوباکتر شناخته شده است. البته این بدان معنا نیست که هرکس مبتلا به هلیکوباکتر بود لزوما به سرطان معده دچار می شود اما حضور هلیکوباکتر درمان نشده زمینه ساز ابتلا به سرطان معده خوانده شده است . در عین حال نژادهای زرد پوست ساکن چین و ژاپن جزء نژادهای مستعد به ابتلا به سرطان معده شناخته شده اندهنگامیکه غذا جویده و بلعیده می شود از مری عبور کرده و سپس وارد قسمت فوقانی و حجیم معده شده، در معده مواد غذایی توسط شیره معده (که مرکب از آنزیمهای هضم کننده و اسید هیدروکلریک است) شکسته می شوند و در عین حال میکرو ارگانیسمهای وارد شده به بدن توسط شیره مذکور از بین می روند. لازم به ذکر است که روزانه درون معده با حدود نیم گالن عصاره معده شستشو داده شده و در واقع معده محلی استریل و کاملا بدون میکروب می باشد. جهت محافظت ماهیچه های عضلانی معده در مقابل تخریب توسط شیره بسیار قوی معده، لایه مخاطی ضخیمی درون معده بوجود آمده است. بلع موادی همچون داروهای ورم مفاصل، ایبوپروفن، آسپیرین و الکل لایه مخاطی معده را در برخی نقاط تخریب کرده و همین امر سبب زخم شدن سلولهای لایه اپیتلیوم موجود در زیر موکوس می گردد. عواملی همچون کورتیکو استروئیدها، سیگار کشیدن و استرس موجب تشدید دردهای معده میگردند. مهمترین عامل جهت ایجاد زخم معده باكتريHelicobacter pylori شناخته شده است.